Zapalenie wyrostka robaczkowego to jedna z najczęstszych przyczyn nagłych interwencji chirurgicznych u dzieci. Rozpoznanie tej choroby może być szczególnie trudne u najmłodszych pacjentów ze względu na niespecyficzne objawy i ograniczoną zdolność dzieci do opisania swoich dolegliwości. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe, aby zapobiec poważnym powikłaniom, takim jak perforacja wyrostka i zapalenie otrzewnej. W tym artykule omówimy charakterystyczne objawy zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci oraz metody diagnostyczne stosowane w celu potwierdzenia rozpoznania.

Czym jest zapalenie wyrostka robaczkowego?

Zapalenie wyrostka robaczkowego (appendicitis) to stan zapalny wyrostka robaczkowego – małego, palcowatego wyrostka odchodzącego od jelita ślepego, znajdującego się w prawym dolnym kwadrancie jamy brzusznej. Mimo że wyrostek robaczkowy nie pełni istotnej funkcji w organizmie człowieka, jego zapalenie stanowi poważny problem zdrowotny wymagający szybkiej interwencji.

Najczęstszą przyczyną zapalenia jest zablokowanie światła wyrostka przez kamień kałowy (koprolity), przerost tkanki limfatycznej lub, rzadziej, ciała obce czy pasożyty. Zablokowanie światła prowadzi do namnażania się bakterii, zwiększenia ciśnienia wewnątrz wyrostka i zaburzenia ukrwienia, co skutkuje stanem zapalnym i może prowadzić do perforacji (przedziurawienia) wyrostka.

Zapalenie wyrostka robaczkowego dotyka około 7-8% populacji, a szczyt zachorowań przypada na wiek między 10 a 19 rokiem życia. U dzieci poniżej 5 roku życia ryzyko perforacji jest znacznie wyższe ze względu na trudności diagnostyczne.

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci

Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci mogą różnić się w zależności od wieku dziecka, lokalizacji wyrostka oraz stadium zapalenia. Klasyczny przebieg choroby obejmuje:

1. Ból brzucha – początkowo rozlany, często zlokalizowany w okolicy pępka lub nadbrzusza, który w ciągu kilku godzin przemieszcza się do prawego dołu biodrowego. U małych dzieci ból może być trudny do zlokalizowania.

2. Utrata apetytu – jeden z najwcześniejszych objawów, często poprzedzający ból.

3. Nudności i wymioty – zwykle pojawiają się po wystąpieniu bólu brzucha.

4. Gorączka – zazwyczaj niewysoka (37,5-38°C), wyższa temperatura może sugerować perforację.

5. Biegunka lub zaparcia – mogą występować, szczególnie jeśli wyrostek znajduje się w pobliżu jelita cienkiego lub miednicy.

6. Bolesność przy dotyku – szczególnie w punkcie McBurneya (punkt na brzuchu zlokalizowany około 1/3 odległości od kolca biodrowego przedniego górnego do pępka).

Objawy u niemowląt i małych dzieci

U dzieci poniżej 2 roku życia objawy mogą być bardzo niespecyficzne, co znacząco utrudnia diagnostykę:

  • Drażliwość i płacz, zwłaszcza przy poruszaniu lub dotykaniu brzucha
  • Przyciąganie nóg do brzucha
  • Odmowa jedzenia
  • Senność lub apatia
  • Wymioty i biegunka (mogą przypominać infekcję żołądkowo-jelitową)

U dzieci poniżej 5 roku życia ryzyko perforacji wyrostka robaczkowego wynosi około 50-85%, głównie z powodu opóźnionej diagnozy wynikającej z niecharakterystycznych objawów i trudności komunikacyjnych.

Nietypowe prezentacje zapalenia wyrostka

Nietypowe położenie wyrostka robaczkowego może skutkować odmiennymi objawami:

– Wyrostek zlokalizowany zaotrzewnowo – ból może być mniej intensywny i promieniować do pleców lub boku
– Wyrostek miedniczy – mogą dominować objawy ze strony układu moczowego (częste oddawanie moczu) lub odbytnicy (biegunka, parcie na stolec)
– Wyrostek podwątrobowy – ból może być zlokalizowany wyżej, przypominając choroby wątroby lub pęcherzyka żółciowego

Każda z tych lokalizacji może znacząco utrudnić rozpoznanie, zwłaszcza u małych dzieci, które nie potrafią dokładnie opisać charakteru i umiejscowienia swoich dolegliwości.

Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego

Rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego opiera się na kombinacji dokładnego badania klinicznego, badań laboratoryjnych i obrazowych:

Badanie fizykalne

Kluczowe elementy badania fizykalnego obejmują:

  • Ocenę bolesności brzucha, szczególnie w prawym dole biodrowym
  • Objawy otrzewnowe: objaw Blumberga (ból przy nagłym oderwaniu ręki od uciskanego brzucha)
  • Objaw Rovsinga (ból w prawym dole biodrowym przy uciskaniu lewego dołu biodrowego)
  • Objaw psoas (ból przy biernym zgięciu prawej kończyny dolnej w stawie biodrowym)
  • Objaw obturatorius (ból przy rotacji wewnętrznej zgiętej kończyny dolnej)

Badania laboratoryjne

– Morfologia krwi – podwyższona liczba białych krwinek (leukocytoza) występuje u około 90% dzieci z zapaleniem wyrostka
– CRP (białko C-reaktywne) – podwyższone wartości wskazują na proces zapalny
– Badanie ogólne moczu – wykluczenie infekcji układu moczowego, która może dawać podobne objawy

Badania obrazowe

– Ultrasonografia (USG) jamy brzusznej – badanie pierwszego wyboru u dzieci. Wyrostek robaczkowy na USG jest widoczny jako niepodatna na ucisk, pogrubiała struktura o średnicy >6 mm. Czułość badania USG w wykrywaniu zapalenia wyrostka u dzieci wynosi 80-95%.

– Tomografia komputerowa (TK) – bardziej czuła niż USG (czułość około 94-98%), ale wiąże się z ekspozycją na promieniowanie jonizujące, dlatego stosowana jest głównie w przypadkach niejednoznacznych lub gdy USG nie daje jednoznacznych wyników.

– Rezonans magnetyczny (MRI) – coraz częściej wykorzystywany w diagnostyce, szczególnie u dzieci i kobiet w ciąży, ze względu na brak promieniowania i wysoką dokładność diagnostyczną.

Czy wyrostek widać na USG? Tak, prawidłowy wyrostek robaczkowy może być czasem widoczny w badaniu ultrasonograficznym jako struktura o średnicy <6 mm, podatna na ucisk. W stanie zapalnym wyrostek staje się poszerzony, niepodatny na ucisk i może być otoczony płynem lub widocznym przekrwieniem okolicznych tkanek.

Postępowanie i leczenie

Standardowym leczeniem zapalenia wyrostka robaczkowego jest zabieg chirurgiczny – appendektomia (usunięcie wyrostka), która może być wykonana metodą klasyczną (otwartą) lub laparoskopową. Metoda laparoskopowa wiąże się z mniejszym bólem pooperacyjnym, krótszym pobytem w szpitalu i szybszym powrotem do codziennych aktywności.

W wybranych przypadkach niepowikłanego zapalenia wyrostka u dzieci starszych rozważa się leczenie zachowawcze z zastosowaniem antybiotyków, jednak podejście to nadal jest przedmiotem badań klinicznych i nie jest standardem postępowania we wszystkich ośrodkach.

Atak wyrostka u dziecka wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej. Nie należy podawać dziecku środków przeciwbólowych przed badaniem lekarskim, gdyż mogą one maskować objawy i utrudnić diagnostykę, co może prowadzić do opóźnienia właściwego leczenia.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

Należy natychmiast skonsultować się z lekarzem lub udać się na SOR, jeśli dziecko ma:

  • Nagły, silny ból brzucha, zwłaszcza jeśli przenosi się do prawego dołu biodrowego
  • Ból brzucha z towarzyszącą gorączką
  • Uporczywe wymioty
  • Objawy odwodnienia (suche usta, brak łez podczas płaczu, zmniejszone oddawanie moczu)
  • Ból brzucha nasilający się przy ruchu, kaszlu lub podskakiwaniu
  • Brzuch twardy, napięty lub wzdęty

Zapalenie wyrostka robaczkowego jest stanem wymagającym szybkiej interwencji medycznej. Wczesne rozpoznanie i leczenie znacząco zmniejszają ryzyko powikłań, w tym perforacji wyrostka i zapalenia otrzewnej, które mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia dziecka. Rodzice powinni zachować czujność wobec niepokojących objawów brzusznych u swoich dzieci i nie wahać się szukać pomocy medycznej, gdy te się pojawią.